Bu yazıda sıkça gelen sorulardan olan İspanya’da çalışmak için alınabilecek izinlerden bahsedeceğim. İspanya’nın bürokrasi karmaşası, muğlak yasaları ve yaşadığımız dil problemini düşününerek bilgilerin tam doğru olmayabileceğini, değişebileceğini not düşmek isterim. Yazdıklarım genel bir fikir verebilir ancak doğrulamadan bir hamle yapmamakta fayda var.
Normal Çalışma İzni
Birçok insan İspanya’da nasıl yaşarım, nasıl iş bulurum diye soruyor. Maalesef işsizliğin Türkiye’den çok daha yüksek olduğu bir ülke olarak Bilim, Bilişim, Mühendislik, Hukuk gibi kalifiye alanlarda değilseniz işiniz çok zor. Bu alanlarda olan kişiler HQP denilen vize türüyle kolayca gelebiliyorlar. HQP izni almadan İspanya’ya gidip orada iş bulurum düşüncesi çok riskli. İngilizceniz olsa dahi İngilizce çok yaygın kullanılmadığından bir işe yaramıyor. Bir şekilde yasal olarak 3 yıl geçirdikten sonra ise oradaki yaşama entegre olduğunuzu (ödenmiş faturalar, yaşanmışlıklar, dil yeteneği vs) gösterip bir kontrat ile Aragio Social türü başvuruyla oturum / çalışma iznine sahip olabiliyorsunuz.
Highly Qualified Professional (HQP) Employee
Local Hire for Highly Qualified İspanya’nın yüksek nitelikli elemanlar için sunduğu bir vize türü. Higly Qualified Professionals / Highly Skilled Professionals / Profesional Altamente Cualificado adlarıyla da geçiyor. Bu izin türü, Ley emprendedores (Ley 14⁄2013) denilen kanuna tabi olarak işliyor. Bu kanun, kalifiye eleman (tercihen yüksek lisans mezunu ya da iş hayatında tecrübeli), statejik sektörlerde girişimci, yüksek meblağlarda yatırım yapmak isteyenler, araştırmacılar gibi geniş bir yelpazedeki kişileri kapsıyor.
Normal çalışma izinleri 3-4 ayı bulabilirken bu 1-2 ayda sonuçlanıyor. Benimkisi 2 ayda çıktı. Evli olanların eşine de çalışma izni veriliyor. Çalışma ve oturma izni (kontratın süresine göre) 1 ya da 2 yıllığına veriliyor ve ardından uzatılabiliyor, 5 yıldan sonra uzun süreli oturum izni veriliyor ve yenilemeye gerek kalmıyor.
İzin için gerekli işlemleri firmanız ya da aracı firma yürütüyor. Pasaportların renkli taranmış halleri, lisans ve yüksek lisans diploma, sabıka kaydı, evlilik cüzdanı vs. isteniyor. İzin çıktığında aracı firma size haber veriyor (ara sıra yoklamakta fayda var), gönderilen belgenin renkli çıktısı ve gerekli diğer vize belgeleriyle çalışma vizesine başvurmanız gerekiyor. O da tahminen 2 hafta kadar sürüyor. Vize 1 yıllık vize veriliyor ancak İspanya’ya gelip NIE (yabancı/oturum kartı) kartınızı (TIE) aldıktan sonra o vizeye ihtiyacınız kalmıyor.
1 yıl çalıştıktan sonra normal çalışma iznine dönüşüm (modificacion) için başvurabiliyorsunuz. Sonuçlanması için 6 ay beklemeniz gerekli. Sonuçlandığında ise bu sefer varsa aileniz için başvurabiliyorsunuz. Onların izni çıktığında ise Türkiye’ye gidip konsolosluktan tekrar vize alıp geri gelmeleri gerekiyor.
Vergi Avantajı
Bu izinle çalışanlara 5 yıllığına sunulan bir avantaj var. Futbolcu Beckham’ın faydalanması sebebiyle Beckham’s Law adı da verilen, kanuna göre dilerseniz kademeli (%19-24-30-37-45) vergi sistemiyle değil, sabit %24 gelir vergisi ile vergilendirimeyi talep edebiliyorsunuz. Eğer maaşınız yıllık brüt 50K+ üzerindeyse bu avantajlı. Ek olarak eğer eşinizin de bu miktarın üzerinde kazanabileceği bir durum varsa eşinizle beraber tek kişi gibi vergilendirilmeyi talep edebiliyorsunuz. Ancak iş bulmak, hele ki 45K+ üzeri iş bulmak çok kolay değil.
EU Blue Card
HQP ile aynı özelliklere sahip. Ek olarak belli bir süre çalıştıktan sonra iş değiştirmenize, 2 yıldan sonra ülke değiştirmenize izin veriyor. Yeniden çalışma izni başvurusuna gerek kalmıyor.
İş Değiştirme
Eğer iş değiştirmeye kalkarsanız HQP çalışma iznine yeni şirketiniz ile yeniden başvurmanız gerekiyor. Çünkü alınan HQP çalışma izni sadece bir şirketle sınırlı. Maaşınızın yıllık brüt 35.000 Euro ve üstü olması bekleniyor. Emin olmamakla birlikte bu süreçte eski işinizden çıkmadan bu izne başvurabiliyorsunuz. Eğer eski işinizden çıktıysanız 1 ay içinde başvurmanız şart. Mevcut işinizde 1 yılı doldurduktan sonra serbest çalışan olmaya ve sonrasında (2 yıla kadar) şahıs şirketinizi kapatmaya karar verirseniz işsizlik sigortanız devam ediyor. 1 yıldan önce ayrılırsanız bu hakkınız (paro) olmuyor.
Bir kaynakta %24’lük vergi avantajının ilk defa gelen çalışanlara yönelik olduğunu okumuş olsam da bir vergi avukatı iş değiştirince de çalışan olmanız şartıyla bu hakkın devam ettiğini söyledi.
Eğer kimlik kartınızda iş yerinizin adresi yazıyorsa işinizden çıkmadan önce belediyeden aldığınız ikametgahla yabancılar polisine gidip adresinizi ev adresinizle güncellediğinizden emin olun. Aksi takdirde “ülkeden şu süre içerisinde ayrılman lazım” bildirisini şirkete gönderirler, onlar da “böyle bir çalışanımız yok” diyerek iade edebilirler, bu durum hakkında hiçbir bilginiz olmaz.
Serbest Çalışan Olmak
Freelancer Permit
Başvuru süreci 3 ay sürüyor dense de 5-6 ayı bulabiliyor. İtiraz için de 1 ay geçebiliyor. Başvuruyu Türkiye’den yapmanız gerekebiliyor. İzin 1 yıllık ve yenilemek gerekiyor. Başvuru için kapsamlı İspanyolca bir iş planı ve banka hesabınızda en az 5.000 Euro olması gerekiyor. Avukatlık firmaları iş planı yapma noktasında uzmanlara yönlendirebiliyor. Eğer iş planınızda birisini işe alacağınız, bir mekan kiralayacağınız yazıyorsa kabul olma şartı daha yüksek. Tabi ona göre paranızın daha fazla olmasını bekliyorlar. Genelde anadili İngilizce olan İngilizce öğretmenleri bu izin türünü tercih ediyor. Eğer şu anda HQP izinli işiniz varsa, çalışma izninin üzerinden 1 yıl geçtikten sonra cuanta propia adı verilen serbest çalışan statüsüne geçmek için başvurabilirsiniz. Sanırım mevcut işiniz ek iş yapmanızı engellemiyorsa mevcut işinizden çıkmadan da başvurulabiliyor.
Entrepreneur Visa
Eğer ülkeye katkıda bulunacak, gelir üretecek, istihdam sağlayacak büyük bir projeniz varsa İngilizce bir iş planı hazırlayıp başvuruda bulunuyorsunuz. Eğer kurum bu planı onaylarsa onaylanmış olan iş planıyla (Türkiye’den ) entrepreneur visa / (İspanya’dan) work permit için başvuruyorsunuz. Bu başvuru için şirketi hali hazırda şirket kurmuş olmanızı bekleyebiliyorlar.
Autonomo (Şahıs Şirketi)
İspanya’da şahıs şirketlerine Autonomo adı veriliyor. Şirketin adı olmuyor, şahsınızla bağlantılı oluyor ve evinizi ofis olarak gösterebiliyorsunuz. Sosyal güvenlik katkısı olarak ilk 12 ay 50’şer Euro ödüyorsunuz, 24 aydan sonra ayda 275 Euro’ya ulaşıyor. İspanya içi işlemlerde %21 KDV kesiliyor. Gelir vergisi de kademeli olarak ödeniyor. Ev giderlerinizin (telefon, su, gaz, elektrik) %20’si ve iş için kullanılan taşıt masarflarının yarısı vergiden düşülebiliyor.
False Autonomo
Eğer bir firma sizi normal çalışan olarak çalıştırıyor, başkasıyla çalışamazsın diyor ve autonomo kurdurup kontratlı çalıştırıyorsa sizi sosyal haklardan mahrum bıraktığı için yasalara aykırı. Bu tür yapılanmaya False (Sahte) Autonomo deniyor.
Sociedad Limitada (Limited Şirket)
Eğer geliriniz yılda €50.000’den fazla olacaksa En az €3.000 sermayeli olmak kaydıyla limited şirket kurmak daha avantajlı olabilir. Kendinize ödediğiniz maaşın vergisini bireysel gelir vergisine göre ödersiniz, şirkette kalan para ise %25 (ilk 2 sene %15) kurumlar vergisi ile vergilendirilir. Sonrasında %19-24 arasında değişen oranlarda vergiye tabi olmak şartıyla kar dağıtımı yapabilirsiniz.
Çeşitli Notlar
Öğrencilik Sonrası Çalışma İzni
Duyduğuma göre öğrenciyken haftada 20 saatlik yarı zamanlı çalışma izni veriliyor. Buna ek olarak mezuniyetten sonra en fazla 3 ay tam zamanlı izin veriyorlar. İspanya içinden uzatmak mümkün değil. Buna ek olarak 3 yılı tamamladığınızda sizi almak isteyen bir firma varsa onların desteğiyle çalışma iznine Türkiye’den başvurabiliyorsunuz.
Non-Lucrative Visa
Çalışma izni olmadan İspanya’da yaşamak istiyorum diyorsanız yıllık 27.000 Euro ve üstü (ek kişiler için 4000 ekleyerek) düzenli gelirinizin (ya da bankada birikiminizin) olduğunu ispatlamanız durumunda geçici oturum izni alabiliyorsunuz. 5 yıl uzatmanızın ardından kalıcı oturum izni hakkına sahip oluyorsunuz. Tabii ki ülke içinde geçirdiğiniz süreler sayılıyor. Bu seçeneği yurtdışındaki bir firma için uzaktan çalışacak olan kimseler ile emekliler / kira geliri olanlar tercih ediyor.
Sosyal Sigorta Sistemi
İspanya’daki sosyal sigorta sistemi Türkiye ile anlaşmalı değil. Bu sebeple burada ödeyeceğiniz primler Türkiye’ye döndüğünüzde saydırılamayacak (en azından şimdilik). Tüm çalışanlar ve serbest çalışanlar devlet sigortası primleri ödese de bizim gibi yabancılardan ek olarak özel sağlık sigortası isteniyor. Ayda 30-100 Euro arasında değişen ücretlerle sigorta yapılabiliyor. Serbest çalışan olduğunuzda devlet primlerini ödememe ve sağlık sisteminden çıkma hakkınız da var diye biliyorum. Yılda 4 defa statü değişikliği başvurusunda bulunulabiliyor.